Wie zich wil wagen aan het recenseren van fictie, laat staan het schrijven ervan, kan maar best de basis van verhaalanalyse onder de knie hebben. Het meest courante model hiervoor is de zogenaamde drie-aktenstructuur, of in het Engels de three act structure. Alle andere modellen kunnen hier zonder conflicten binnen geplaatst worden wat het kennen van de drie-aktenstructuur net zo belangrijk maakt. De drie-aktenstructuur boet wat in aan specificiteit, maar net daardoor is ze zo universeel toepasbaar. Als rode draad doorheen deze post zal ik voornamelijk de eerste Shrek als voorbeeld nemen, en onderaan kan je een tabel vinden met nog meer voorbeelden.
In de drie-aktenstructuur kan je ieder verhaal als het ware opsplitsen in drie luiken, waarvan het eerste en derde luik ieder ongeveer een kwart van het verhaal beslaan, en het tweede ongeveer de helft. Wie de echt succesvolle films en boeken gaat bestuderen, zal merken dat deze grote kantelmomenten effectief vaak in de buurt van die kwarten vallen. Dus of je nu je eigen werk of dat van anderen bekritiseert, kijken naar hoe en waar deze kantelmomenten zijn geplaatst, is de beste plek om te starten.
In de eerste akte leren we de personages en de wereld waarin zij leven kennen. Cruciaal is natuurlijk het hoofdpersonage. Wat is hun doel? Karaktertrekken en persoonlijke gebreken komen hier vaak naar boven, en of zij deze te boven komen zal bepalen hoe de derde akte uitdraait. De wensen en noden van een goed geschreven personage staan immers haaks op mekaar, maar daar hebben we het in een latere blogpost nog wel over.
Shrek: Shrek leeft in zijn moeras, nors, boertig, en helemaal alleen. Hij geniet van zijn eenzaamheid.
(Copyright: Universal Pictures)
“This is the part where you run away.” – Shrek
Ergens in de eerste akte gebeurt het inciting incident, wat vertaald zoveel betekent als ‘aanzettende gebeurtenis’. Dit is een kantelmoment dat het leven van een hoofdpersonage rechtstreeks of onrechtstreeks op een nieuw pad zet. In bijvoorbeeld thrillers en horror kan dit het vinden van een lijk zijn. In een romantische komedie is het de eerste ontmoeting van de twee geliefden in spe (de zogenaamde meet-cute).
Shrek: Er komen een bende sprookjesfiguren leven in Shreks moeras. Hij wil ze weg.
(Copyright: Universal Pictures)
“What are you doing in my swamp?!” Shrek
Het inciting incident zorgt voor een kettingreactie aan gebeurtenissen die uiteindelijk het hoofdpersonage op de rand van een ‘nieuwe wereld’ plaatst, en dat is het kantelmoment dat de tweede akte inluidt. Vaak is dit zeer genregebonden: in een romantisch verhaal is dit een figuurlijke nieuwe wereld, waarin het hoofdpersonage verliefd wordt. In horror kan het een eerste aanvaring met de moordenaar of monster zijn. In bijvoorbeeld fantasy en sci fi betekent het vaak het letterlijk betreden van een nieuwe wereld, zoals in Alice in Wonderland of The Matrix. Een fantastisch visueel voorbeeld hebben we in The Wizard of Oz, waar de film verandert van zwart-wit naar kleur om deze nieuwe wereld te tonen.
Shrek: Farquaad belooft Shrek dat hij de sprookjesfiguren zal weghalen, als hij prinses Fiona redt. Hij gaat hierop in, en plots is hij een ridder.
(Copyright: MGM)
“I’ve a feeling we’re not in Kansas anymore.” – Dorothy
In de tweede akte betreden we dus deze nieuwe wereld, en dit is vaak waar het de genreliefhebbers om gaat. Fantasy en sci fi dompelen ons onder in deze letterlijk bizarre nieuwe wereld, in horror vallen de lijken, in actieverhalen wordt erop los geknald en ga zo maar door. Wat mensen aantrekt tot genres, hier is het gros ervan te vinden.
Shrek: Shrek en Donkey gaan op hun humoristisch avontuur.
Ongeveer halverwege deze akte, wat dus ineens ook halverwege het verhaal is, vind je het zeer sec benoemde midpoint. Dit is niet zozeer een kantelmoment maar eerder een reeks momenten die samen een kanteling betekenen voor het personage. Er vindt groei plaats.
Shrek: Toch niet zo’n eenzaat als hij dacht. Hij begint verliefd te worden.
Aan het einde van de tweede akte zit de protagonist op zijn laagste dieptepunt. In het Engels noemt men dit ook wel de dark night of the soul. Er komt choquerende informatie waardoor het plan in duigen valt en de protagonist hierna moet gaan improviseren. Een klassiek voorbeeld uit The Empire Strikes Back: Luke heeft zonet het duel met Darth Vader verloren, zit in feite in een hoek gedreven en is een arm kwijt, om als klap op de vuurpijl nog te horen dat zijn aartsrivaal eigenlijk zijn vader is.
Shrek: Door een misverstand denkt Shrek dat zowel Donkey als Fiona hem afgrijselijk vinden, en hij distantieert zich. Hij is opnieuw de eenzaat, maar ditmaal is de illusie dat hij hiermee gelukkig is, doorprikt.
(Copyright: Lucasfilm)
“No, I am your father.” – Darth Vader
In de derde akte komt het dan tot de onvermijdelijke confrontatie tussen protagonist en antagonist. Alle verhaallijnen concluderen, en de personages zijn getransformeerd door hun ervaringen. Visueler dan Neo die compleet doorheen de code van The Matrix weet te kijken, wordt het niet. Hij is The One geworden, en zijn transformatie is compleet.
Shrek: Onderbreekt het huwelijk tussen Farquaad en Fiona. Fiona transformeert weer in een oger, maar Shrek vindt haar nog steeds beeldschoon. Fiona heeft vrede genomen met wie ze is, en Shrek is niet langer een eenzaat. Zelfs de draak en de ezel hebben de ware liefde gevonden.
(Copyright: Warner Bros.)
“He is The One.” – Morpheus
Ten slotte zie je hieronder nog enkele voorbeelden in tabelvorm.
Inciting Incident
Kantelmoment 1 (25%)
Midpoint (50%)
Kantelmoment 2 (75%)
Die Hard
Terroristen in het gebouw.
McClane onthult zichzelf door het brandalarm te laten afgaan.
Het SWAT-team wordt volledig neergehaald. McClane beseft dat hij zelf tot actie moet overgaan.
McClane ontdekt dat ze van plan zijn om het gebouw op te blazen.
Alien
Het schip ontvangt een signaal van een nabije planeet.
De alienlarve bevestigt zich aan Kane’s gezicht.
De alien breekt uit de borstkas van Kane.
Ripley ontdekt dat de alien vanaf het begin de missie was.
