Een onnozelheid stuwde me onlangs weer richting het cyberpunkgenre: solden. Jawel. Een paar percentjes afgeprijsd op Steam en voor ik het wist kroop ik in de schoenen van Alex Murphy in Robocop: Rogue City en keerde ik terug naar Cyberpunk 2077 met de uitbreiding Phantom Liberty. Al gauw besefte ik dat de thema’s van cyberpunk mij nog nooit zo relevant leken als nu. Waarom is dat? Laat ons die thema’s overlopen.
High tech, low life
Cyberpunk is een subgenre van science fiction, en kenmerkt zich door een veel pessimistischere blik op de toekomst. Hét thema dat cyberpunk onderscheidt van scifi is ‘high tech, low life’. Cyberpunk toont ons samenlevingen die technologisch enorm vooruit staan, maar die hun bevolkingen de daarmee gepaarde welvaart toch ontzeggen. Futuristische utopia’s op het eerste zicht, maar net onder het oppervlak schuilen armoede, criminaliteit, en algemene onrust. In de audiovisuele media kunnen we er niet aan ontsnappen: cyberpunk is daar vaak beladen met neon pastelkleuren en synthesizerbeats, die alles tesamen doen denken aan downtown Tokyo in het kwadraat. High tech. Het is pas wanneer we iets verder kijken dan onze neus lang is, dat we de problemen in die futuristische maatschappij opmerken. Low life. De effecten van ongeremd kapitalisme zijn de thematische rode draad, en hoe technologie die effecten kan verergeren.
Ongeremd kapitalisme
In cyberpunk zijn het gezichtsloze, gigantische multinationals die de drijfveer zijn achter de technologische vooruitgang, maar ook de enorme sociale kloof. Die amorele bedrijven slagen erin om iedere sector te infiltreren en alsmaar groter te worden, omdat de regeringen te machteloos of te apathisch zijn om hen te stoppen. Regeringen hebben dus het monopolie op geweld en ordehandhaving kwijtgespeeld. Er heerst anarchie. De wet van de sterkste, oftewel de rijkste, in een betonnen jungle. De keerzijde hiervan zijn onze protagonisten: eenzame zielen die zich proberen te verzetten tegen het onderdrukkende systeem.
“America is an irradiated wasteland. Within it lies a city. Outside the boundary walls, a desert. A cursed earth. Inside the walls, a cursed city, stretching from Boston to Washington D.C. An unbroken concrete landscape. 800 million people living in the ruin of the old world and the mega structures of the new one. Mega blocks. Mega highways. Mega City One. Convulsing. Choking. Breaking under its own weight. Citizens in fear of the street. The gun. The gang. Only one thing fighting for order in the chaos: the men and women of the Hall of Justice. Juries. Executioners. Judges.”
Opening lines van Dredd (2012)
Eenzaamheid in een overbevolkte wereld
De protagonisten in cyberpunk zijn vaak einzelgängers. Geïsoleerd op een of andere manier. Het is een neveneffect van de wereld waarin zij zich bevinden, omringd door technologie.
Als we dit doortrekken naar onze eigen maatschappij als neveneffect van het verweven van technologie met het dagdagelijks leven, dan hebben we een gepaste verklaring voor waarom ook bij ons het zo moeilijk is geworden om diepgaande vriendschappen en relaties te smeden. Het beeld van volle treinwagons waarin iedereen verzonken is in de eigen wereld, headset op, ogen naar beneden gericht op een klein scherm – het is ons allemaal bekend.
Mens en machine
We dragen al wearables die onze hartslag meten. We laten protheses met feedback plaatsen. LASIK-operaties. Nieuwe gewrichten. Botox. Pacemakers. Virtual reality headsets. Sommigen laten zich chippen om vlotter contactloos te betalen. We zijn constant online, plugged in. En deze versmelting van mens en technologie is zo oud als de eerste handbijl. Maar waar hoort het te stoppen voor we onszelf kwijtraken en meer machine dan mens worden?
In RoboCop bezit multinational Omni Consumer Products de politie van Detroit. Wanneer politieman Alex Murphy wordt neergeschoten, bezit het bedrijf zijn lijk. Murphy wordt herboren als RoboCop en moet herontdekken wie hij is. Is hij een mens of machine? Gelijkaardige verhaallijnen over de vervaging van de grens tussen technologie en mens vinden we terug in Alita: Battle Angel en Upgrade. Blade Runner stelt zelfs die vraag bij de compleet synthetische replicants.
“Patience, Lewis. We are only human.”
Alex Murphy – RoboCop 2 (1990)
“Replicants are like any other machine – they’re either a benefit or a hazard. If they’re a benefit, it’s not my problem.”
Deckard – Blade Runner (1982)
“I know now why you cry. But it is something I can never do.”
T800 – T2: Judgment Day (1991)
Conclusie
Ons eigen stadsbeeld staat ver van al dat neon, maar op maatschappelijk vlak is het moeilijk de gelijkenissen met cyberpunk te ontkennen. Het idee dat technologie zo ver is geavanceerd dat het in ieder aspect van ons leven te vinden is… Is dat al geen realiteit? Het idee dat ongeremd kapitalisme een bedreiging vormt voor de huizenmarkt, gezondheidszorg, onderwijs, openbaar vervoer, de politie en de hulpdiensten… Is dat al geen realiteit? En dat wij allemaal als individu alsmaar meer geïsoleerd worden ondanks de stijgende bevolkingsdichtheid… Is dat al geen realiteit?
Wij bezitten onze technologie niet, de technologie bezit ons. De media bekijken ons evenzeer als wij de media bekijken. We maken ons zorgen om AI. Onze productiviteit blijft alsmaar stijgen, móet alsmaar stijgen, maar we weten niet waarom dat moet. We zijn onze zingeving kwijt. Alsmaar vooruit, dat zeker, maar waar we naartoe gaan, of willen, dat weten we niet. Wat we wel aanvoelen, is dat er iets scheelt.
“Let me tell you why you’re here. You’re here because you know something. What you know you can’t explain, but you feel it. You’ve felt it your entire life, that there’s something wrong with the world. You don’t know what it is, but it’s there, like a splinter in your mind, driving you mad.”
Morpheus – The Matrix (1999)
In cyberpunk is de wereld te ver om nog te redden. Enkel de schrale troost van zelfredding resteert nog, en is geen zekerheid. Deprimerend, maar ik geloof dat het een visie is die meer en meer strookt met de grootste angsten van de 21ste eeuw, en net daardoor is cyberpunk bezig aan een (her)opmars.
We zijn namelijk op weg naar een cyberpunkwereld.